محرم فرصتی برای تربیت دینی کودکان
برادرم که فقط دو سال از من بزرگ تر بود می گفت «عزاداری واسه مرد است نه واسه دخترا!» بعد با غرور مردانه اش زنجیر کوچکش را برمی داشت و در انتهای دسته زنجیر می زد. من و مادرم اما، در حسینیه می ماندیم، من دنبال دخترکان هم سن و سال خودم می گشتم تا در آن چند شب همبازی پیدا کرده باشم و مادرم بیشتر دعا می خواند یا مثل بقیه عزاداری می کرد، هر وقت هم سوالی می پرسیدم سعی می کرد با جملات ساده بگوید چرا دعا می خواند یا گریه می کند.
روزهای عاشورا و تاسوعا تعزیه داشتیم، دایی خودم هم جزو تعزیه خوان ها بود، فهمیدن معنای اشعار تعزیه برای من کمی سخت بود، اما باز هم مادرم برایم می گفت داستان کدامیک از اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله روایت می شود و تعزیه چه می گوید. اکنون سال ها گذشته است، شکل و صورت عزاداری های من با دیروزها کمی فرق کرده است، اما خوب می دانم که آنچه از دین و مذهب می دانم ریشه در همان روزهایم دارد.
یکی دو روز بیشتر تا تاسوعا و عاشورا نمانده است، این روزها برگزاری مراسم مهمی همچون عزاداری های محرم یا مراسم احیاء در شب قدر به کودکان نشان می دهد اتفاقاتی در هستی می افتد که روزمره زندگی انسان ها را تحت تاثیر قرار می دهد، اتفاقاتی که شکوه یک واقعه را نشان می دهد و شوری حماسی در تاروپود جامعه می اندازد تا جایی که این شور و حماسه شامل حال کودکی مانند او نیز می شود، زیرا ترانه های شاد برنامه های کودکش کمتر می شود، مهد و مدرسه اش تعطیل می “‹شوند و دیگر خبری از جشن تولد و دیگر مراسم شاد نیست. باید توجه کنیم آشنایی کودکان با دین و عقاید اسلامی در متن همین روزها اتفاق می افتد و در واقع روزهای خاص مذهبی زمینه تفکرات دینی و بستری مناسب برای تربیت دینی آنان را فراهم می آورد. فراموش نکنیم خود ما نیز اگر عشقی در دل نسبت به خاندان اهل بیت علیهم السلام داریم ریشه اش را باید در خاطرات همین روزها جستجو کنیم.
«مامان چرا گریه می کنی؟»، «بابا چرا ناراحتی؟» این پرسش هایی است که معمولا کودکان بعد از دیدن چهره اشک آلود یا اندوهگین والدینشان می پرسند و این بهترین زمان برای توضیح دلیل عزاداری هاست، اما باید توجه داشته باشید که توضیح دادن این وقایع نباید به گونه ای باشد که کودکان احساس وحشت و ترس کنند، بنابراین از بیان جزئیاتی که دل نازک کودکان را به درد می آورد پرهیز کنید و سعی کنید وقایع کربلا را با زبانی کودکانه برایشان روایت کنید؛ روایتی که بتواند در دل کودک بنشیند تا جایی که اصولی همچون مبارزه با ظلم، عشق به همنوعان، کمک به ضعیفان، حق طلبی، راستگویی و… را در ذهن کودک حک کند.
فراموش نکنید شما در دوره ای زندگی می کنید که کودکان بیش از این که با اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله مانوس باشند با شخصیت های تخیلی کارتون هایشان مانوس شده اند.
با توجه به این که برنامه های کودک در این ایام فضایی آرام تر و محزون تر دارند و کوچه و محله هم نشانه های زیادی از حضور عزاداری مذهبی دارند، سعی کنید رنگ و بوی خانه را هم با این فضا هماهنگ کنید،بسیاری از خانواده ها در این روزها خودشان مراسم عزاداری برپا می کنند یا نذری می دهند، اما در خانه هایی که چنین مراسمی برپا نیست والدین بخصوص مادر، بهتر است تغییراتی در فضای خانه ایجاد کند که نشاندهنده همسویی با عزاداری ها باشد؛ قرار نیست حتما با پخش مداحی یا نوحه سرایی چنین فضایی آماده شود، می توان با تغییر رنگ لباس در روزهای تاسوعا و عاشورا، خواندن قرآن یا دعا، تغییر موسیقی هایی که معمولا در خانه پخش می شود یا با آویزان کردن یک پرچم سیاه در خانه، همسویی با عزاداران را به کودک نشان داد تا او گمان نکند این مراسم مربوط به آدم های بیرون از خانه است.
باید توجه داشت برنامه های کودک در این ایام تغییرات نسبتا زیادی پیدا می کنند؛ ترانه های شاد پخش نمی شود و فضای برنامه ها در سکوت بیشتری قرار دارد، مجری ها معمولا لباس های تیره تر می پوشند و خنده و شادی کمتری از خود نشان می دهند، بنابراین سعی کنید برای کودک برنامه های جایگزینی که متناسب با این فضاست قرار دهید.
دیدن تعزیه، دسته های عزاداری، نمایشگاه هایی که معمولا به مناسبت این ایام برگزار می شود گزینه های مناسبی است. اگر کودک را به دیدن مراسم تعزیه بردید، با زبان ساده ای روایت تعزیه را به کودک بگویید، بسیاری از کودکان به دلیل این که از داستان تعزیه سردرنمی آورند کلافه و خسته می شوند.
بد نیست سری هم به کتابفروشی ها بزنید و کتاب های داستانی را تهیه کنید که برای گروه سنی کودکان است و وقایع کربلا را با زبانی کودکانه و به صورت مصور نشان می دهد.
یک راه دیگر هم استفاده از اشعار کودکانه است، اگر کتابی در این زمینه پیدا نکردید با یک جستجوی اینترنتی می توانید گلچینی از این اشعار را تهیه کنید و برای کودکان بخوانید. همچنین می توانید کودکان را در کمک کردن به مراسم مختلف مذهبی شریک کنید، آنها می توانند در پخش کردن غذاهای نذری کمک کنند، به عزاداران خرما یا شیر تعارف کنند و خود را جزئی از عزاداران امام حسین علیه السلام ببینند.
نکته دیگری که قابل ذکر است نقد برنامه های عزاداری در مقابل کودکان است. به خاطر داشته باشید کودکان با توجه به سنشان یک داستان کلی را از محرم یاد می گیرند و نقد جزئی شما می تواند بر این کلیت یادگیری شده، اثر بگذارد. بنابراین اگر به اشعار برخی مداحان یا کیفیت یک عزاداری ایرادی وارد است این را در جمع بزرگ ترها بیان کنید نه در حضور کودکان.
شما خودتان هم این هویت مذهبی را در کودکی کسب کرده اید و با مطالعه و تعمق بیشتر در طول سال های متوالی، توانایی تشخیص درست و غلط را به دست آورده اید پس اجازه دهید هویت مذهبی کودک شکل بگیرد و در سنین نوجوانی که پرسش های اساسی تری برایش ایجاد می شود با تفکر و تعمق خودش به این جزئیات بپردازد.